تفاوت تحلیل محتوا و تحلیل مضمون

در مطالعات مربوط به مدیریت و علوم اجتماعی معمولاً از تحلیل‌های مختلفی برای تحلیل داده‌های موجود استفاده می‌شود که تحلیل محتوا و تحلیل مضمون از جمله این تحلیل‌ها هستند. هرچند تحلیل محتوا و تحلیل مضمون در مطالعات مربوط به علوم اجتماعی جایگاه خاص و ویژه‌ای دارند، این دو با یکدیگر تفاوت‌های مختلفی ‌دارند. در این مقاله قصد داریم به تفاوت تحلیل محتوا و تحلیل مضمون بپردازیم و شما را بیشتر با این دو مقوله آشنا کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه در این مقاله با ما همراه باشید.

تفاوت تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان

تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان از جهات مختلفی با یکدیگر تفاوت دارد. در این قسمت از مقاله به برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های تحلیل محتوا و گفتمان می‌پردازیم:

• تحلیل گفتمان یک تحلیل کیفی است که شالوده زبانشناسی دارد، در حالی که تحلیل محتوا یک تحلیل کمی است که برای اندازه‌گیری مقدار چیزی به کار برده می‌شود.
• تحلیل گفتمان یک پیام رسانه‌ای را به صورت کامل تحلیل می‌کند، در حالی که تحلیل محتوا معمولاً برای سنجیدن ارتباط میان دو ویژگی به کار برده می‌شود.
• در تحلیل محتوا معمولاً با داده‌های مشاهده پذیری مانند اعداد، واژه‌ها، جمله‌ها و ... روبرو هستیم. در تحلیل گفتمان معمولا با ارتباط‌ها، دلالت‌ها، راهبردها و فرض‌ها سر و کار داریم.
• به صورت کلی می‌توان گفت در تحلیل محتوا معمولاً با داده‌های آماری و در تحلیل گفتمان با معنا شناسی کاربردی متن سر و کار داریم.

نمونه تحلیل مضمون

در این قسمت از مقاله قصد داریم نمونه‌ای از تحلیل مضمون را در اختیار شما قرار دهیم، اما قبل از پرداختن به نمونه، تعریف کلی از تحلیل مضمون به شما ارائه می‌دهیم‌. تحلیل مضمون روشی برای شناخت، تحلیل و گزارش کردن داده‌های کیفی به شمار می‌رود. این روش داده‌های متنی و داده‌های پراکنده را به داده‌های غنی تبدیل می‌کند. تحلیل مضمون معمولاً برای پژوهشگران رشته ادبیات، علوم اجتماعی، روانشناسی، هنر، اقتصاد، ریاضیات، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، پزشکی و ... به کار برده می‌شود. به صورت کلی تحلیل مضمون روشی است برای:

• مشاهده متون
• برداشت و درک مناسب از اطلاعات نامرتبط با یکدیگر
• تحلیل اطلاعات کیفی
• مشاهده نظام‌مند و دقیق
• تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمی

به عنوان یک مثال و یک نمونه از تحلیل مضمون می‌توان به مقاله‌ای با عنوان "تاثیر تغذیه صحیح بر سلامت جسمی و روانی" پرداخت. در عنوان این مقاله هیچگونه داده‌ آماری وجود ندارد و تنها داده‌های کیفی مورد بررسی قرار می‌گیرند. برای انجام تحلیل مضمون در این مقاله باید مراحل زیر به صورت کامل انجام شوند:

• تجزیه و توصیف متون: در این قسمت تمامی متونی که در مورد تاثیر تغذیه صحیح بر سلامت جسمی و روانی نگارش شده‌اند، به صورت کامل تجزیه و توصیف می‌شوند. سپس با مکتوب کردن داده‌های اولیه، مطالعه مجدد ایده‌ها و نوشتن ایده‌های اولیه در مورد هدف مقاله کار دنبال می‌شود. در نهایت با تجزیه کردن متن به قسمت‌های کوچک‌تر می‌توان داده‌های کیفی را بیشتر مورد بررسی قرار داد و آنها را بهتر تحلیل و توصیف کرد.
• تشریح و تفسیر متن: در این قسمت می‌توان با مرتب کردن مضامین مربوط به تاثیر تغذیه صحیح بر جسم و روح فرد و اصلاح و تایید تمامی داده‌های موجود در مقاله بهترین تشریح و تفسیر را از متن داشت.
• ترکیب و ادغام داده‌ها: در این مرحله تمامی داده‌هایی را که در مورد تاثیر تغذیه صحیح بر سلامت جسمی و روحی فرد به شما داده شده‌اند، ترکیب و ادغام می‌کنید تا به یک نتیجه واحد و کلی برسید. در نهایت با مرتبط کردن نتایج تحلیل داده‌ها با سوالات تحقیق و مبانی نظری و نوشتن گزارش‌های علمی از تحقیق‌های خود، کار را به پایان می‌رسانید.
• نتیجه‌گیری نهایی: در پایان تحلیل مضمون معمولاً نوبت به نتیجه‌گیری نهایی می‌رسد. در این مرحله نتیجه‌گیری نهایی خود از تمامی داده‌های موجود را با تبدیل داده‌های کیفی به داده‌های کمی انجام می‌دهید.

نمونه تحلیل محتوا

تحلیل محتوا را می‌توان یک روش تحقیق دانست که برای شناسایی الگوهای موجود در ارتباطات از آن استفاده می‌شود. تحلیل محتوا معمولاً رابطه علت و معلولی میان دو چیز را بررسی نمی‌کند و تنها یک مقوله را مورد بررسی قرار می‌دهد. برای انجام تحلیل محتوا در ابتدا باید مطالب را از منابع مختلف جمع آوری کنید. این منابع می‌توانند شامل کتاب‌ها، فیلم‌ها و ویدیوهای آموزشی، عکس‌ها، روزنامه‌ها و مجله‌ها و ... باشند. تجزیه و تحلیل محتوا را می‌توان در دو دسته‌بندی کلی کمی و کیفی قرار داد. در تحلیل محتوای کمی همانطور که از نامش پیداست داده‌های آماری و در تحلیل محتوای کیفی بیشتر داده‌های نوشتاری و کیفی مورد بررسی قرار می‌گیرند. در هر دو حالت با دسته‌بندی و کدگذاری محتواها تحلیل انجام می‌شود.

برای ارائه نمونه تحلیل محتوا در ابتدا تحلیل را در دو دسته‌بندی کمی و کیفی قرار می‌دهیم و سپس هر یک از این دسته‌بندی‌ها را تحلیل می‌کنیم:

• نمونه تحلیل محتوای کمی

برای تحلیل محتوای کمی در ابتدا می‌توانید اشتغال در کارزارهای سیاسی را مورد بررسی قرار دهید. اگر موضوع بررسی اصلی شما اشتغال در کارزارهای سیاسی باشد، با مطالعه منابعی مانند صحبت‌های کاندیداها در مورد بیکاری، می‌توانید داده‌های خود را جمع آوری کرده و تمامی آنها را به صورت کامل تجزیه و تحلیل کنید. برای کسب داده‌های آماری بیشتر می‌توانید صحبت‌های کاندیداهای مختلف در طول زمان‌های متفاوت را مورد بررسی قرار دهید و داده‌ها را هر چهار سال یکبار با ورود کاندیداهای ریاست جمهوری جدید به روز رسانی کنید.

• نمونه تحلیل محتوای کیفی

برای دستیابی به تحلیل محتوای کیفی در ابتدا می‌توانید بحث عدم اشتغال در کارزار سیاسی را مورد بررسی قرار دهید، سپس صحبت‌ها و کلماتی که می‌توان از آنها در ادامه استفاده کرد را شناسایی کنید. در نهایت با بررسی روابط میان کلمات و معانی آنها می‌توانید بررسی‌های خود را به اتمام برسانید.

از آنجایی که تحلیل محتوا کاری بسیار انعطاف پذیر است می‌توان از آن در موارد مختلفی استفاده کرد. تحلیل محتوا می‌تواند در هر مکان و زمانی با کمترین هزینه ممکن انجام شود و هیچگونه محدودیتی در انجام دادن آن وجود ندارد. تنها چیزی که برای تحلیل محتوا به آن نیاز دارید دسترسی به منابع مناسب است.